رحم اجاره ای

چکیده

ناباروری یکی از مشکلات خانواده ها در سراسر جهان است. یک راه حل برای این مشکل استفاده از رحم جایگزین می باشد.یک قرارداد رحم جایگزین مشتمل بر سه طرف است ، مرد و زنی که به عنوان زوجین نابارور مادر جانشین را به خدمت گرفتند ،مادر جانشینی که توافق می کند تا از طریق باروری پزشکی و با جنین زوجین حامله شود.

به طور معمول مادر جانشین در قبال مبلغی پول می پذیرد تا جنین را حمل نموده و بعد از زایمان به زوجین تحویل دهد زوجین نابارور توافق می‌کنند تا علاوه بر هزینه های پزشکی و هزینه رفت و آمد مبلغی را به مادر جانشین بپردازند.

به علاوه زوجین نابارور به موجب قرارداد حضانت طفل را نیز بر عهده می گیرند.

شروط دیگری که ممکن است در قرارداد رحم جایگزین لحاظ شود عبارت اند از: تعهد مادر جانشین مبنی بر عدم ادعای رابطه خویشاوندی با طفل، ایجاد محدودیت های از قبیل ترک سیگار، عدم مصرف مشروبات الکلی و ترک نزدیکی با شوهر در دوران حاملگی. این روش یکی از روشهای کمک باروری در تولید مثل با روش جای lvf است. استفاده از این روش محدود به زنان فاقد رحم نیست و در مواردی متعددی کاربرد دارد. ابهام در ماهیت قرارداد رحم جایگزین یکی از موانع اجرای این قرارداد است.در نتیجه تشخیص ماهیت این قرارداد دارای اهمیت می باشد ماهیت این قرارداد در قالب عقود معین  مانند اجاره، عاریه، جعاله و … نمی گنجد بر اساس ماده ۱۰ قانون مدنی می تواند پذیرفته شود اما همه آثار قرار داد بر اساس اراده طرفین نمی تواند تعیین شود و پاره‌ای آثار قهری بر آن مترتب می‌شود. مهم‌ترین اثر قرابت و نسب حاصل از قرارداد است که به صورت قهری و غیر ارادی حاصل می شود.

 مقدمه

هدف مقاله ی پیش رو افزایش سطح آگاهی و ارتفاع دغدغه ی هر چه بیشتر دانش پزشکی و دانش حقوقی مردم عزیز ایران  درخصوص موضوع رحم اجاره ای می باشد

مقاله ی مذکور ، مسائل حقوق پزشکی و حقوق مدنی  مربوط به موضوع مذکور به صورت جامع و در دسته بندیهای منطقی همراه با توضیحات مکفی جهت فهم ،  تثبیت و تعمیق دانش حقوقی ، ارائه می کند

امید به تاثیری ماندگار در اذهان خوانندگان دارم  .

رحم اجاره ای چیست ؟

اصطلاحات مورد توجه :

Surrogate:

A Surrogate person or thing is one that to kakes the place some one or sth else.

Surrogate mother:

A woman  who  has a baby  for another  woman  who cannot  have one ,and then gives  her the baby after it is born .

Fertility

the ability of a person, animal or Plant to produce babies, young animals or seeds #infertility

IVF:

In vitro fertilization:

A process in which a human egg  is fertilized outside the woman body

IUD:

Intra _uterine_device:

A small plastic or metal object inside a woman’s uterus to prevent ababy being ban.

 

امروزه در اثر پیشرفت علم پزشکی و ژنتیک پزشکان در امر تولید مثل روش های متفاوتی را ایجاد نموده اند و اقدام به تولید مثل از طریق آزمایشگاه نموده اند علیرغم این پیشرفت هنوز طبق تولید مثل نتوانسته است برای پرورش جنین محیط مناسب تری از رحم در نظر بگیرد بنابراین یکی از دستاوردهای مهم در زمینه روش کمک باروری استفاده از رحم جایگزین است.

تعریف رحم اجاره ای :

یکی از انواع روش‌های کمک باروریست

دراین روش ،یک زن(مادرجایگزین )فرزند زوجی را که به روش‌های معمول قادر به بچه دارشدن نیستند در رحم خود حمل می کند .

در این روش ،جنین ،۹ماه بارداري را درود(رحم شخص ثالث (زن حامل )خواهد گذراند این در حالیست که جنین درون رحم  ژنتیک پد و مادر اولی خود را دارد.

برای بارداری به روش رحم اجاره ای  ابتدا،تخمک و اسپرم از زوجین گرفته می شود ،با کمک یکی از روش‌های کمک باروری IVF جنین تشکیل می شود وقتی جنین به حدکافی رشد کرد ،در رحم فرد دیگری قرار گیرد این تکنیک در مراکز که به صورت تخصصی در حوزه ناباروری فعالیت می کند انجام می شود.

استفاده از رحم جایگزین ،ازنظر پزشکی ،قانونی و روحی ،بسیارپیچده است ونیاز به مشاورهای  گوناگون پزشکی قضایی و روانی طرفین دارد.

زوجین و فرد صاحب رحم جایگزین باید ازنظر سلامت بیماری‌های عفونی ،داخلی و روانی مربوط به زنان ومردان بررسی شوند.

انواع رحم اجاره ای :

۱)رحم اجاره ای ،حامل جنین متعلق به یک زوج است:

رویان( سلول تخم ) متعلق به خود حامل نیست

الف)تخمک متعلق به کسیست که قرار است مادرفرزند باشد یا تخمک  متعلق به یک اهدا کننده تخمک است .

ب)اسپرم متعلق به مردیست که قرار است پدر فرزند باشد اسپرم متعلق به یک اهدا کننده اسپرم است.

دراینصورت، حاملگی،ازطریق لقاح درون لوله آزمایش یا همانIVF انجام می شود

۲)کسی که رحمش را اجاره می دهد،تخمک خود را نیز اهدا می کند.

در این روش بارداری از طریق لقاح درون رحم صورت می پذیرد یاهمان

IUI:intra uterine insemination

دراین روش،اسپرم،متعلق به مردیست که قرارست پدر بچه باشد یا متعلق به اهدا کننده اسپرم .

دلایل استفاده ازرحم اجاره ای :

۱)شرایط پزشکی فردهمچون

الف)ابتلا به فشارخون بالا

ب) بیماریهای قلبی

پ)بیماریهای تنفسی

ج) استفاده از داروهای خاص

د)مشکلات جسمی مادر :

1. هستیروکتومی :نداشتن رحم

2.رحم کوچیک

مشکلات مادردر بارداریهای قبلی

الف)حاملگی خارج از رحم

ب)زایمان زودرس متوالی

پ)سقط مکررچنین به دلایل نارسایی دهانه رحم

ج)حاملگی خارج از رحم

۲)ناباوری زوجین به دلیل آندومتریوز و

سندروم آشرمن (زخم رحم)

۳)تفکر پدرو مادرمبنی براینکه ترجیح

می دهند پدرو مادرژنتیکی باشند.

۴)شکست‌های مکرر IVF یا همان میکرواینجکشن

مراحل رحم اجاره ای :

۱) پدر و مادر ژنتیکی و مادر جایگزین بایستی به کلینیک یا موئسسه ی ناباروری مراجعه کنند

کلینیک IVF

۲)انتخاب اهدا کننده ی تخمک :

زوج می تواند اهدا کننده ی تخمک را از قبل انتخاب کرده باشد و همراه خود  به کلینیک ببرد.

زوج می تواند یکی از تخمکهای موجود در بانک تخمک موئسسه را انتخاب کند

اهدا کننده تخمک بایستی تحت  غربالگری  قرار گیرد

۴ –انتخاب رحم اجاره ای:

زوج میتواند اجاره دهنده رحم را از  قبل انتخاب کرده باشد یا یکی از افرادی که موسسه با آنها

پیشنهاد میدهد انتخاب نماید

۵- امضا قراردادها: دو طرف درگیر درماجرای رحم اجاره ای بایستی مفاد مندرج در قرارداد را

مطالعه کرده و در صورت رضایت امضا کنند.

۶– فرایند پزشکی :

در این مرحله اگر از روش IVF استفاده شود

الف :قبل از عمل لقاح مصنوعی, بایستی زنان نابارور و یا زن اهدا کننده ی تخمک، داروهای   تحریک کننده تخمک گذاری مصرف کنندتا تخمدان تحریک به تولید تعداد زیادی تخمک نماید.

ب: تخمک و اسپرم زوج نابارور یا اهدایی برای تولید جنین استفاده می شود .

ج: قبل از انتقال جنین ،اجاره دهنده رحم اجاره باید داروهایی جهت آماده سازی دیواره رحم برای پذیرش جنین مصرف کند.

د:انتقال جنین به رحم مادر اجاره دهنده رحم اگر از روش IUI استفاده شود:

لقاح درون رحم صورت می پذیرد بدین شکل:

نمونه اسپرم والد واقعی یا والد جایگزین از طریق مجرای واژن به درون رحم تزریق می‌شود این روش با درد و جراحی همراه  نمی باشد.

این روش دو بار در۲ روز پشت سر هم انجام می شود تا شانس باروری را افزایش دهد ۱۵ روز بعد تست حاملگی گرفته می شود تا مشخص شود موفق آمیز بوده است یا خیر.

 ۷)حاملگی، تولد و حقوق والدین :

وقتی حاملگی به طور مطلوب انجام شد موسسه ناباروری بایستی حمایتی برای زوج و مادر

جایگزین در نظر داشته باشد.

بعد تولد فرزند ،تمام اسنادی که پیش روی زوج است بایستی به دقت مطالعه گردد و امضا شود.

۸)امور حقوقی:

یکی از نگرانی‌های فرد بعد از تولد نوزاد، مسائل حقوقیست ، بنابراین انجام مشاوره ی حقوقی، باید ها و نباید های موجود در زمان استفاده از رحم اجاره ای را برای والدین و حامل مشخص میکند.

کمیته رحم اجاره ای مستقر در مراکز ناباروری اقدامات درمانی و حقوقی را ارزیابی میکند

 

قیمت رحم اجاره ای :

قیمت رحم اجاره ای در افراد مختلف باتوجه به شرایط ،متفاوت می باشد.

چون افراد حامل ،به طور معمول از طرف نزدیکان یا از طرف مراکز ناباروری معرفی می شوند ،برحسب شرایط ، قیمت متغیر می دارند.

قیمت رحم اجاره ای می تواند کاملا توافقی باشد.

قیمت رحم اجاره ای در کشور ما تا ۲ سال گذشته ۵۰ میلیون تومان بوده است

اما در حال حاضر از ۱۰۰ میلیون تومان شروع می شود اگر شخص حامل ،برای زوج عرب  انتخاب شود،مبلغ از ۱۵۰ میلیون تومان شروع می شود.

درصد موفقیت رحم اجاره ای به چه عواملی بستگی دارد :

۱)کلینکی که درآن عمل اجاره رحم صورت می پذیرد.

۲)وضعیت فیزیولوژیک یک مادر جانشین

۳)وضعیت سلامت اسپرم و تخمک پدرومادر والدین حکمی

۴)روش مورد استفاده IUI ، IVF

 

 نکته :

امروز درصد موفقیت رحم اجاره ای بسیار بالا رفته و به ۷۵ درصد رسیده است .

نکات حائز اهمیت در خصوص رحم اجاره ای که بایستی مورد توجه قرار گیرد:

۱- قبل از انجام عمل انتقال جنین به رحم بایستی مراجعات متناوب و مکرر طبق برنامه به مرکز داشته باشیم

۲ -در مراجعات اولیه قبل از هماهنگ شدن با افراد متقاضی  :

معاینه  زنان

مراجعه به متخصص اعصاب و روان

‌   مراجعه به متخصص قلب و عروق

آزمایشات عدم اعتیاد و ایدز

آزمایشات پاپ اسمیر

۳- انجام سونوگرافی، تجویز داروی آماده سازی رحم که در مرحله اول خوراکی بعدی تزریقی است

دو الی سه هفته زمان میبرد دو الی سه بار در فاصله مختلف سونو صورت می پذیرد.

۴- عمل ترنسفر جنین یک عمل سرپایی بدون درد و بیهوشی می باشد

۵- بین اجاره اول و دفعات بعد بایستی حداقل ۶ ماه زمان بگذرد

۶- زنان اتباع خارجی فقط برای اتباع

می توانند این مورد را انجام دهند.

نظر جامعه شناسی در خصوص رحم اجاره‌ای:

_اهدای تخمک یک عرصه رها شده بدون ضوابط قانونیست در نتیجه راه را برای فرصت طلبی و سودجویی عده‌ای از دلالان و واسطه های اطراف مراکز درمانی باز کرده است.

_ برخی از مراکز درمان ناباروری از فرآیند نحوه پیدا کردن اهدای تخمک مطلع هستند اما عملاً سکوت کردند چون منافع آنها ظاهراً در این سکوت و فقدان شفافیت بیشتر تامین میشود.

_در مراکز درمان ، ناباروری اهدای تخمک به عنوان یک روش درمان ناباروری پیشنهاد می شود ولی  قانون در این خصوص سکوت اختیار کرده است.

حتی در زمره اهدای عضو انسان زنده هم قرار نمی گیرد.

_اهدای تخمک در حال حاضر کاملاً تجارتی شده و بازاری پیرامون آن شکل گرفته است که واسطه ها در آن نقش فعال دارند و از قبل آن سود می برند

_ایده آل آنست که اهدای تخمک و رحم جایگزین به عنوان اهدای عضو انسان زنده در نظر گرفته شده است آن هم با انگیزه دگر دوستانه نه به عنوان شغل جهت مرتفع کردن فقر اما متاسفانه فرایند اهدای تخمک و رحم اجاره ای به تجارتی خاموش برای برخی از زنان تبدیل شده است و بعضا  حتی از این عرصه رها شده به عنوان فرصت شغلی برای زنان جوان یاد می شود.

  

شرایط و مدارک لازم جهت متقاضیان استفاده از رحم اجاره ای:

در سال ۸۲ قانون در خصوص اهدا  جنین در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید. درسال ۸۳ شورای نگهبان تایید کرد که می توان از آن در امر رحم اجاره‌ای هم بهره بود اما در خصوص تنظیم قرارداد، ماده ۱۰ قانون مدنی مقرر می دارد:  قراردادهای خصوصی نسبت به کسانی که آن را منعقد کرده‌اند در صورتی که مخالف نص صریح قانون نباشد، نافذ است.

۱)سن بین ۲۱ تا ۴۰ سال: تصور عمومی بر این است که زنان زیر ۳۰ سال در اوج سلامت جسمانی هستند. اما این یک باور غلط است.

یک زن می تواند در تمام طول دوران باروری اش کاملا سالم باشد.

هر چه سن بالاتر باشد تجربه بلوغ بیشتری برای حاملگی دارد. حتی گاهی اوقات زنان بالای ۴۰سال کاندیدهای مناسب تری  برای اجاره رحم هستن.

 ۲ )داشتن  healthy life style :

کاندیدای اجاره رحم بایسی رژیم غذایی سالم داشته باشد.

معتاد به مصرف مواد مخدر نباشد.

از مشروبات الکلی استفاده نکند منظم ورزش کند خواب منظم داشته باشد.

۳)سابقه یک حاملگی موفق و بدون مشکل و زایمان راحت:

تا از شایستگی برای اجاره رحم مطمئن باشیم

۴) قبول شدن در تست پزشکی و روانشناسی:

به عبارتی داشتن  گواهی سلامت روان با انجام تست فیزیولوژی روانشناختی

 ۵) نداشتن سابقه سقط، زایمان زودرس، فشار خون حاملگی، دیابت حاملگی

۶) نداشتن بیش از دو بار سابقه سزارین

۷)ترجیحاً متاهل باشد

در صورت نداشتن همسر (بیوه یامطلقه بودن) داشتن یک رضایت نامه ثبتی دال بر پذیرفته شدن عوارض ناشی از رحم جایگزین الزامیست

۹) داشتن نامه ی پزشک زنان مبنی بر وجود مشکل ناباروری

۱۰) داشتن سونوگرافی نورمال از نظر ذخیره و حجم  تخمدان

پروسه انجام کار رحم اجاره ی:

1 _ هر دو طرف قرارداد چند جلسه باید توسط متخصصین پزشکی اجتماعی مشاوره شوند.

2_ارزیابی بالینی و آزمایشگاهی از نظر رد بیماری های عفونی و تایید سلامت روانی اجتماعی

3_انعقاد قرارداد برای :

الف) تشخیص اشخاصی که از نظر ژنتیکی با بچه ارتباط دارند.

ب) تعیین پدر و مادر قانونی طفل

ج) تعیین تعهدات طرفین

د) تعیین شروطی که مورد توافق واقع شده است.

ه) دستیابی به قصد مشترک طرفین

و) برطرف نمودن شبهه زنا در مورد مادرجانشین

ز)مشخص کردن نسبت طفل متولد از مادر جانشین

 روش تنظیم قرارداد قانونی:

جهت تنظیم یک قرارداد اصولی وقانونی که تمام انتظارات و خواسته ها و تعهدات طرفین را تامین می‌کند و تمام جهات حقوقی را در نظر می‌گیرد و در صورت بروز مشکل راه قانونی برای حل آن خواهد داشت بایستی به وکیل دادگستری مراجعه کرد

موکلین می توانند از وکیل بخواهند که در طی ۹ ماه بارداری تا زمان تولد طفل  و حتی بعد از آن در کنار آنان باشد.

دلایل اهمیت تنظیم قرارداد رحم‌اجاره‌ای:

هم اکنون قراردادهای بین مردم وجود دارد که از قبل آماده شده است و طرفین فقط آن را امضا می‌کنند از آنجایی که این قراردادها توسط افراد متخصص و حقوقدان تنظیم نشده لذا بسیارکلی  هستند.  ایراداتی دارند که در صورت بروز مشکل بین طرفین هیچ گونه راهکاری در این قراردادها پیش بینی نشده است.

مانند این موارد :

۱)در این قراردادها هیچ گونه ضمانت اجرایی جهت الزام طرفین بر انجام صحیح قرارداد و جلوگیری استنکاف

آنان در نظر گرفته نشده است.

۲)جهت حل اختلافات فی مابین شرط داوری گنجانده شده که  همین مسئله‌ باعث طولانی شدن روند حل

مشکل و گاهاً حتی منجر به عدم حل مشکل میشود.

۳)در این قراردادها هیچ نهاد نظارتی جهت نظارت بر انجام آن در طول ۹ماه در نظر گرفته نشده است.

 

مراحل تنظیم قراداد رحم اجاره ای

قبل از ترنسفرجنین  به رحم مادر بایستی به واحد حقوقی مرکز ناباروری مراجعه کرده و قرارداد استانداردی منعقد کرد.

بایستی در متن قرارداد تمام شرایط لازم نوشته شود و وظایف و تعهدات هر یک از طرفین مشخص گردد:

۱) شناسایی و مشخص کردن پدر و مادر ژنتیکی جنین

۲) مشخص کردن تعهدات طرف قرارداد

۳) مشخص کردن نسبت جنین و مادر

۴)به دنیا آوردن طفل و رفع شبهه زنا

۵)زن اجاره دهنده رحم به دلایل عاطفی ممکن است از تحویل طفل به پدر و مادر واقعی اش ممانعت کنند و

به مکان نامعلومی برود و دسترسی زوجین به نوزاد غیر ممکن گردد.

۶ )فرد اجاره دهنده رحم جهت زودترخلاص شدن خود و رسیدن به مابقی مبلغ قرارداد با استفاده از داروها

و روش‌های پزشکی ،  نوزاد را زودتر از  موعد به دنیا بیاورد که نارس بودن نوزاد را به همراه دارد.

۷ )به دلیل بروز اختلاف یا اتفاقاتی مثل فوت زوجین نابارور از ادامه مسیر منحرف شوند و در نتیجه فرد

اجاره دهنده راه رحم می ماند و بچه های که مال خودش نیست.

۸)قید گشتن  تحویل جنین در موعد مقرر به پدر و مادر حقیقی

۹)مشخص گشتن نوع فرایند درمانی

۱۰) مشخص بودن نوع پاداش و میزان آن

۱۱) پرداخت هزینه تحویل نوزاد، حفاظت از نوزاد

۱۲)صدور گواهی تولد به نام پدر و مادرواقعی (حکمی)از بیمارستان برای ثبت احوال

 قوانین رحم اجاره‌ای ،حقوق و تعهدات:

_ابتدا زوج نابارور بایستی تقاضای اجاره

رحم را به دادگاه تسلیم کنند و منتظر

تایید دادگاه باشند.

شرایط پذیرش درخواست:

۱) زوج نابارور گواهی پزشک مبنی برعدم  باروری را بایستی به دادگاه ارائه کنند.

۲) زوج نابارور بایستی دارای  صلاحیت اخلاقی جهت اجاره کردن داشته باشند

۳) زوج نابارور دارای اختیار تصمیم گیری برای خودشان باشند

۴) زوج نابارور تابعیت ایرانی داشته باشند.

۵)زوج نابارور اعتیاد به مواد مخدرنداشته باشند.

تعهدات:

1_ تنها تعهد زوج نابارور پرداخت هزینه جهت اجاره رحم است

2_وظایف زوج در قبال فرزند متولد شده کاملا مشابه وظایف یک پدر و مادرمعمولیست.

3_والدین حکمی می توانند ضمانتهای زیررا از مادر جانشین دریافت کنند:

الف) مادر جانشین جنین را عمداً سقط نکند.

ب) جنین نباید به دلیل عدم رعایت مقررات پزشکی سقط شود.

ج) بانوی جانشین در دسترس باشد .

د )تحویل فرزند بعد از زایمان

ه) فرد اجاره دهنده هیچ گونه رابطه ژنتیکی با نوزاد ندارد، مادر وی محسوب نمی شود بنابراین هیچ حقی بر طفل ندارد، بلافاصله بعد از تولد بایستی در اختیار پدر مادر واقعی قرار دهد.

و)مادر جایگزین حق ملاقات با نوزاد را ندارد مگر اینکه پدر و مادر واقعی اجازه این را به او بدهند.

ز)مادر جانشین بایستی متعهد شود که رابطه خویشاوندی با طفل ندارد.

ح) متعهد به ترک مقاربت با همسر خود در طول بارداری داشته باشد.

 

قرارداد رحم جایگزین از جهت کیفیت انشا:

از جهت کیفیت انشا دو نوع عقد داریم :منجز و معلق

عقد معلق :

عقدیست که اثر آن معلق بر امری خارجی و احتمالیست. بعبارتی اثر آن موکول به وقوع شرط دیگریست

مفاد آن اقتضا دارد که تعهدات دو طرف بعد از وقوع شرط تحقق یابد.

عقد منجر :

عقدیست که اثر آن بدون هیچ قید و شرطی به وجود می آید.

با توجه به خصوصیات منحصر به فرد قرارداد رحم جایگزین پر واضح است که این قرارداد یک عقد معلق است.

زیرا این قرارداد تنها زمانی می تواند ادامه یابد و منشأ اثر یابد که حاملگی رخ دهد

به عبارت دیگر ایجاد اثر عقد و تعهدات طرفین منوط به وقوع حاملگی است و بدون این رویداد اثر عقد مفهومی ندارد.

در یک طرف قرارداد اجاره ی رحم زوج نابارور و والدین حکمی قرار دارند.

طرف دیگر بانوی جانشین و همسر ایشان یک ضلع پزشک متخصص این قرارداد باید به امضای کلینیک ناباروری بیمارستان برسد.

 

 قرارداد رحم جایگزین از لحاظ وجود رابطه پولی( به اعتبار موضوع) به دو قسمت تقسیم می شود:

– قرارداد معوض (تجاری):در این قرارداد زوجین نابارور تعهد می کنند مبلغی را به عنوان حق الزحمه درعوض تعهدات مادر جانشین پرداخت کنند

در مورد قرارداد رحم جایگزین تجاری نکته قابل توجه این است که برخلاف برخی از حقوقدانان غربی و فقهای اهل سنت که اخذ اجرت را جایز نمی دانند فقهای شیعه این عمل را جایز می دانند.

–  قرارداد غیر معوض (نوع دوستانه):

در این نوع قرارداد مادر جانشین صرفاً به لحاظ انگیزه های انسان دوستانه اقدام به این عمل می کند.

قرارداد رحم جایگزین از حیث دوام:

عقود از لحاظ درجه الزام که دو طرف در حفظ پیمان خود دارند به عقود لازم و جایز و خیاری تقسیم می شوند.

الف: عقد لازم:

عقدیست که هیچ یک از دو طرف معامله حق فسخ آن را نداشته باشند مگر در مواردی که قانون گذار استثنا کرده باشد.

عقد لازم به موجب یکی از خیارات یا تراضی طرفین اقاله( منحل )می گردد.

ب : عقد جایز:

عقدیست که به حکم قانون همواره قابل فسخ است.

ج )عقد خیاری:

عقدی است که در آن یکی از خیارات وجود داشته باشد.

نکته: این قرارداد به دلیل لزوم حفظ جنین و حمایت از حقوق آن اقتضا دارد که در زمره عقود لازم باشد و

طرفین حق برهم زدن آن را نداشته باشند.

نکته: به دلیل اهمیت موضوع جانشینی در باروری و رعایت حقوق طفل :

۱) این عقد بر اثر فوت ،جنون و سفه یکی از طرفین منحل نمیشود.

۲)حق فسخ یا اقاله ی قرارداد هم نداریم.

نکته: این عقد قبل از حاملگی جایز است و بعد از آن لازم است.

 

ماهیت حقوقی قرارداد رحم جایگزین:

_ استفاده از رحم جایگزین از لحاظ حقوقی پرسش های متفاوتی رامطرح ساخته است.

_از جمله بحث انگیزترین این مسائل ،وضعیت حقوقی و ماهیت توافق فی‌مابین استفاده کنندگان از رحم جایگزین و صاحب رحم است‌.

– تعیین ماهیت در تشخیص وضعیت حقوقی ، آثار و شرایط این توافق بسیار حائز اهمیت است.

_در خصوص ماهیت این قرارداد هیچ نص صریح قانونی وجود ندارد. از این رو برای تعیین ماهیت این قرارداد از اصول کلی حقوق استفاده میکنیم.به عبارتی از مقایسه با عقود دیگر ماهیت آن را مشخص و قالب حقوقی مناسب برای قرارداد رحم جایگزین تعیین می گردد.

 قرارداد رحم جایگزین:

قراردادی است که به موجب آن زن صاحب رحم در مقابل زوجین نابارور موافقت می کند که جنین را برای آنها حمل نماید و به دنیا آورد و بعد از تولد کودک را به زوجین نابارور تحویل دهد.

عناوین این قرارداد:

قرارداد رحم جایگزین

قرارداد مادر جانشین

قرارداد اجاره رحم

باروری قراردادی

  

قرارداد رحم جایگزین به اعتبار هدف اقتصادی:

قرارداد رحم جایگزین عقدیست که در آن سخت‌گیری‌های تجاری انجام نمی شود و هدف از آن احسان به دیگران است، اهداف اخلاقی بر سود جویای متعارف ،غلبه دارد. بنابراین عقد مسامحه ای گفته می شود.

در این عقد چون شرط عوض با تعهد مادر جانشین پیوند ندارد لطمه‌ای به مبنای تسامح نمیزند.

قرارداد رحم جایگزین از حیث تاثیر اراده :

به اعتبار نفوذ اراده دو طرف در انعقاد قرارداد قرارداد به رضایی ، تشریفاتی و عینی تقسیم می شود.

عقد رضایی:

عقدیست که در صورت اجتماع شرایط صرفاً با قصد مشترک طرفین به شرط ابراز و بدون نیاز به امر دیگری تشکیل می شود.

عقد تشریفاتی:

عقدیست که علاوه بر رضایت طرفین و ابراز تشریفات ، رعایت تشریفات را داریم.

 عقد عینی:

عقدی است که وقوع آن منوط به تسلیم موضوع یا تملیک است.

نکته:قرارداد رحم جایگزین از چنان اهمیتی برخوردار است که قانون گذار باید برای جلوگیری از اختلافات آینده و نزاعهای که آثار بسیار سو خواهد داشت کتبی و رسمی بودن آن را جزء شرایط صحت آن در نظر بگیرد تا اثبات آن آسان شود

و مقام صلاحیت دار آن راقانونی تنظیم و بر آن نظارت داشته باشد.

انعقاد قرارداد رحم جایگزین منوط به احراز شرایط قانونی و شخصی می باشد مثلا

۱) احراز نابارور بودنشان توسط پزشک

۲) داشتن تجربه بارداری

در نتیجه این عقد جز عقود تشریفاتی است.

 

آیا جامعه این عمل را زیر سوال میبرد؟

اصل اول:

یک قانون در جامعه وجود دارد و آن اینکه عمل هر فرد تا زمانیکه لطمه‌ای به دیگران نرساند قابل قبول است.

اصل دوم:

این حق همواره برای افراد لحاظ می گردد که آنان حاکم بر سرنوشت خویش اند.

با توجه به این دو اصل می‌توان نتیجه گرفت که افراد می‌توانند با رعایت بعضی از چارچوب ها در انجام اعمالی که نتیجه آن مستقیماً به خودشان مربوط است آزادند و این جامعه است که بایستی برای آنان آزادی عملی که می‌خواهند را فراهم کند.

لذا تنظیم قرارداد ای که به منظور اجاره رحم نوشته می شود تا زمانی که به زندگی شخصی یا اشخاص دیگر آسیبی وارد نیاورد.

هم نافذ است هم از اعتبار قانونی برخوردار است.

بر اساس ماده ۱۰ قانون مدنی در این قرارداد همه آثار فقط بر اساس اراده طرفین طرح می شود این آثار مهمتری بر آن مترتب است.

مهمترین اثرقهری  این قرارداد قرابت و نسبت های حاصل از آن است.

 

نتیجه

قرارداد رحم جایگزین،تحت عناوین مختلفی از قبیل قرارداد رحم جایگزین، قرارداد مادر جانشین، قرارداد اجاره رحم، بارداری قراردادی و …… مصطلح شده است که از نظر نگارنده، عنوان قرارداد رحم جایگزین مناسب تر است.

تاکنون در قوانین ایران نسبت به جانشینی در بارداری از سوی قانونگذار ایران قانون خاصی که به چنین موضوعی اختصاص یافته باشد و چگونگی آن را تبیین کرده باشد، تصویب و یا تدوین نشده است. اما با توجه به مباحث فوق و اهمیت موضوع جانشینی در بارداری بهتر است تا قانونگذار با وضع قوانین این قرارداد را به یک نهاد حقوقی با مقررات و شرایط ویژه تبدیل کند.

شرایط این قرارداد را تنها با استناد به عمومات و قواعد عمومی قراردادها نمی توان تعیین کرد. شرایط طرفین قرارداد را باید قانونگذار معین کند و نباید مقررات کلی مربوط به اهلیت را در این مورد مجری بدانیم ؛زیرا هر کس از نظر قانون اهلیت دارد شایستگی انعقاد قرارداد رحم جایگزین را ندارد، چه او خواستار فرزند یا متقاضی بارداری برای دیگری باشد.

توافقات جانشینی در بارداری ماهیتاً عقد می باشد و قابل فسخ نمی باشد مگر به تراضی طرفین که همان  اقاله است و در این قرارداد بعد از استقرار جنین در رحم مادر جانشین حاکمیت با قواعد آمره بوده و اقاله نیز به تبع  منتفی می شود، اما اقاله بعد از انعقاد قرارداد و قبل از استقرار جنین در رحم مادر جانشین امکان داشته و از اصل پیروی می‌کند. همچنین قرارداد رحم جایگزین عقدی معلق بوده و اثر آن بعد از وقوع حاملگی ایجاد میشود که در صورت قبول این نظر دیگر اعتقاد به امکان یا عدم امکان فسخ قرارداد قبل از استقرار جنین فایده عملی نخواهد داشت.

قرارداد رحم جایگزین عقدی لازم و غیر معین است، همچنین این قرارداد به دلیل اهمیت آن و آثار بسیار مهمی که از چنین قراردادی در مورد نسب، ارث و محرمیت ناشی می شود. ضرورت دارد برای صیانت بهتر از خانواده ،شکل خاص و تشریفات معینی برای بیان توافق دو اراده اعتبار شود. تا این قرارداد در شماره عقود تشریفاتی قرار گیرد. شکل خاص و تشریفات معین ممکن است به مواردی از قبیل انجام معاینات پزشکی معین برای تأیید ناباروری والدین حکمی یا متقاضی ،تایید سلامت جسمانی مادر جانشین و توانایی وی برای باروری، اخذ مجوزهای لازم پزشکی از مراکز درمانی معتبر،نظارت مراکزی خواص بر مراحل آن و ثبت وقایع و چگونگی تنظیم شروط ضمن  قرارداد اختصاص یابد.

این قرارداد در شمار عقود مسامحه ای است همچنین به منظور حفظ این وصف در قرارداد رحم جایگزین بهتر است، قوانین کنترلی و نظارتی مناسب در این مورد وضع شود و قانونگذار مبلغی را که در مقابل زحمات مادر جانشین منصفانه به نظر می رسد، تعیین کند تا والدین حکمی به حکم قانون اقدام به پرداخت این مبلغ به مادر جانشین کنند.

از نظر ماهیت این قرارداد در قالب عقود معین مثل اجاره و عاریه نمی گنجد  و بر اساس ماده ۱۰ قانون مدنی می تواند پذیرفته شود،اما همه آثار قرار داد بر اساس اراده طرفین نمی تواند معین شود و پاره ای آثار قهری بر آن مترتب می‌شود. مهم‌ترین آثار قرابت و نسب حاصل از قرارداد است که به صورت قهری و غیر ارادی حاصل می‌شود همچنین قرارداد باید علاوه بر شرایط عمومی قراردادها واجد شرایط خاص باشد اعتقاد به این امر که ماهیت قرارداد رحم جایگزین نوعی قرارداد خصوصی می باشد، به این معنا نیست که نمی‌توان از عقد صلح برای جانشینی در بارداری استفاده کرد.

 

منابع

https://saremhospital.org/infertility-treatment-methods/surrogate-motherhood/

https://www.mashreghnews.ir/news/555596/%D8%AD%DA%A9%D9%85-%D8%B4%D8%B1%D8%B9%DB%8C-%D8%B1%D8%AD%D9%85-%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%DB%8C-%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA

https://mom.ir/mag/categories/Rental-uterus

https://saremhospital.org/infertility-treatment-methods/surrogate-motherhood/

https://www.dorvana.com/public-articles/550-infertility-010442/2248-%D8%B1%D8%AD%D9%85-%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%DB%8C-%D8%B1%D8%AD%D9%85-%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%DB%8C-%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA-01044210

https://saremhospital.org/infertility-treatment-methods/surrogate-motherhood/

رحم اجاره ای چیست؟ همه چیز درباره اجاره رحم

https://mom.ir/mag/categories/Rental-uterus

https://andishehconsultancy.com/fa/weblog/71012/Surrogacy

https://www.iranlawyer.net/%D9%85%D8%B4%D8%A7%D9%88%D8%B1%D9%87-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82%DB%8C/%D9%85%D8%B4%D8%A7%D9%88%D8%B1%D9%87-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82%DB%8C-%D8%A2%D9%86%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%86/%D8%B4%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B7-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AD%D9%84-%D8%AA%D9%86%D8%B8%DB%8C%D9%85-%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF-%D8%B1%D8%AD%D9%85-%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%DB%8C

https://sadrains.ir/%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%B1%D8%AD%D9%85-%D9%88-%D8%B4%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B7-%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86%DB%8C-%D9%88-%D9%81%D9%82%D9%87%DB%8C-%D8%A2%D9%86/

https://www.madaryaar.com/%D9%87%D9%85%D9%87-%DA%86%DB%8C%D8%B2-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%B1%D8%AD%D9%85-%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%DB%8C/

اجاره رحم در قانون ایران چه شرایطی دارد؟ | بررسی فقهی و حقوقی

https://www.tabnak.ir/fa/news/779525

https://taranom-edalat.com/%D9%85%D9%82%D8%B1%D8%B1%D8%A7%D8%AA-%D8%B1%D8%AD%D9%85-%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%DB%8C/

https://www.dadgaran.com/Legal-content/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%A7%D8%A8%D8%B9%D8%A7%D8%AF-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82%DB%8C-%D8%B1%D8%AD%D9%85-%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%B1%D8%AD%D9%85

https://www.islamquest.net/fa/archive/fa18712

http://www.pav.legal/posts/4219

https://makarem.ir/ahkam/fa/category/index/46939/%D8%B1%D8%AD%D9%85-%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%DB%8C

https://www.delgarm.com/health/medical-knowledge/171670-%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D9%86-%D8%B1%D8%AD%D9%85

https://www.beytoote.com/religious/din-ahkam/oral1-slaughter-ovary.html?m=1

https://www.eporsesh.com/content/%D8%A7%D9%87%D8%AF%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%AE%D9%85%DA%A9-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%B2%D9%88%D8%AC%DB%8C%D9%86-%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%88%D8%B1-%D8%AC%D8%A7%DB%8C%D8%B2-%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%DB%8C%D8%A7-%D8%AE%DB%8C%D8%B1%D8%9F

https://www.sid.ir/fa/Journal/ViewPaper.aspx?ID=67815

https://www.islamquest.net/fa/archive/fa44829

 

فصلنامه حقوق پزشکی :ماهیت حقوقی قراداد رحم جایگزین نویسنده:حمید رحمانی منشادی